Decennia lang zijn geluidtechnici bezig met het uitproberen en ontdekken van uniek methodes om stereo opnames te maken. De meeste kennen wel een stuk of 2-3 van deze technieken, maar er zijn er ondertussen tientallen geweldige varianten om tussen uit te kiezen elk met een eigen karakter en typische eigenschappen. Hier vindt je een lijst van 7 varianten die we bij Kryss regelmatig toepassen.
1. XY Stereo
Deze techniek is waarschijnlijk wel de bekendste en wordt vaak als eerste aangeleerd als je er een studie voor volgt. Een uiterst eenvoudige opstelling met twee, meestal kleine cardioid microfoons (denk aan SM57, AKG P170, zogenaamde pen microfoons met een klein diafragma) 90° gekruist en de kop van de mic zo dicht mogelijk bij elkaar. Ideaal voor close-mic situaties dat, hoewel geen mega groot stereo effect opwekt, wel een minimum aan fase verschil oplevert.
Je kan soms erg leuke resultaten krijgen door te spelen met de hoeken. Als je deze bijvoorbeeld groter dan 90° maakt, krijg je meer stereobeeld, maar verlies je krachtig signaal in het midden.
2. A-B Stereo
Ook een hele bekende en de makkelijkste van het soort. Als je stereo opnames maakt van bijvoorbeeld koortjes, orkesten of een drumstel waarbij de mic iets verder van de bron komen te staan, is dit een optie. Hier gebruik je een paar cardioid or omnidirectionele mics die parallel en haaks recht op de bron worden opgesteld, waar tussen de mics vanaf een halve meter ruimte tussen wordt gehouden, dat wordt soms even zoeken naar het beste stereobeeld Als blijkt dat er vanuit het midden toch geen krachtige opnames zijn, kan er altijd een derde mic worden opgesteld om het center op te pikken.
Het is niet altijd mogelijk om deze opstelling toe te passen, de ruimte moet hier bijvoorbeeld voor geschikt zijn. Om dan een beter stereobeeld te krijgen kan er nog worden gekozen om gebruik te maken van een zogenoemde Schneider schijf of Jecklin schijf. Een soort absorptiepaneel die tussen de mics in komt te staan en de mics dichter naast elkaar kunnen worden opgesteld. Het beste stereobeeld wordt verkregen bij gebruik van omnidirectional microfoons.
Een variant op deze is ook de zogenoemde Faulkner opstelling. Dan gebruik je 2 figure-8 mics op ongeveer 20 cm afstand. Daar het midden amper signaal waarnemen, kan dit een oplossing zijn als de aankoop of plaatsen van een Schneider/Jecklin wat problematisch wordt.
Let op dat wanneer je met meer microfoons geluid opneemt, maar de afstanden van de mics verschillen, je fase problematiek kan oplopen omdat het geluid immers niet tegelijkertijd de microfoons bereikt. Mocht je tijdens het tracken merken dat er wat verschil tussen de mics te horen valt, speel dan met de plaatsing van de mics tot het wel klinkt zoals het zou moeten.
3. Mid-Side Stereo
Als je geen zorgen wil maken om fase-verschil, dan is deze opstelling een goeie. Mid-Side wordt deze genoemd. Je hebt hier dan 2 soorten mics nodig, een cardioid en een figure 8 voor de 2 zijdes. Je zou hier ook 2 cardiods voor kunnen gebruiken. Daarnaast is het gebruik van een M/S decoder nodig, maar via de DAW zou het ook met een plugin kunnen, zoals Voxengo’s MSED.
De opstelling ziet er lastig uit maar valt erg mee. Zoals te zien op het plaatje is de cardioid zo opgesteld dat deze naar het midden van de geluidsbron is gericht. Daaronder wordt dan de figure 8 (of beide cardioid’s) opgesteld waarbij de zijdes waar het geluid wordt opgevangen exact haaks op de center staan. Op deze manier is bijna geen overlappende opnames te krijgen, het kan zijn dat wat spelen met de center wordt om deze ook echt gelijkwaardig aan de ‘sides’ te krijgen. Vervolgens zal de M/S decoder of plugin zorgen dat het inkomende 8 signaal wordt gedupliceerd en gepanned voor links en rechts, waarbij rechts in tegenfase wordt gezet. Mid blijft midden. Dit zou je ook met de daw handmatig kunnen doen, de meeste hebben de fase omkeerknop er wel inzitten. op deze manier heb je een prachtige 3 tracks stereobeeld met links +, midden en rechts – als zijnde tegenfase, of inverted in het engels.
Het is in dit geval wel prettig als de beide microfoons gelijkwaardige karakteristieken vertonen, het is het makkelijkst om dan 2 (of 3) mics met multi pattern van hetzelfde type te gebruiken. Wij hebben dan bijvoorbeeld de AKG P420 voor deze situatie, of je pakt 3 stuks P220 voor hetzelfde principe.
4. Blumlein Stereo
Dit is ook een opstelling die de meeste wel kennen, vernoemd naar zijn uitvinder Alan, de populaire Blumlein opstelling. Dan lijkt deze nog veel op de XY opstelling, alleen heeft deze een veel breder stereobeeld en krijg je een flink hoeveelheid omgevings- of sfeer geluid erbij, beter omschreven in het engels als room ambience. In deze opstellen worden er twee figure 8 microfoons zo dicht mogelijk op elkaar gezet, waarbij de capsules precies haaks op elkaar staan. Gezien het patroon van de 8 zorgt dat er tussen de voor en achterzijde van de microfoon nagenoeg niks wordt opgevangen, krijg je een heel sterk stereobeeld.
Ook hier gebruikt Kryss een stel AKG P420, of voor een lekker warm geluid, ook wel de P820 buis microfoons, afhankelijk van de geluidsbron.
Het is met deze opstelling ook leuk spelen met plaatsing. Afhankelijk waar je deze neerzet kun je meer of minder sfeer- of omgevingsgeluid oppikken, zoals de reflectie van wanden van de locatie. Bij een sessie met publiek bijvoorbeeld worden hun reacties fraai opgepakt. Zet je de opstelling vrij dicht bij de geluidsbron, dan valt dit natuurlijk weg en krijg je een heel zuiver stereogeluid.
5. Decca Tree
Dit is een behoorlijk oud gediende en nog redelijk bekend bij veel mensen. De Decca Tree is ontwikkeld door de techneuten van Decca records destijds in de 50er jaren en is nog altijd een zeer populaire techniek voor stereo opnames en ruimtelijk ambiance van orkesten en symfonisch geluid.
De opstelling betreft hier 3 stuks omnidirectionele microfoons die ongeveer op 2 meter boven het hoofd van de dirigent wordt gehangen. Daar worden dan 2 microfoons zo’n 2 meter uit elkaar in de breedte geplaatst en een derde haaks uit het midden op een 1,5 meter naar voren waar ze een soort driehoek vormen. Deze laatste hangt over het algemeen dan ergens in het midden van het orkest. Op deze manier krijg je een heel natuurlijk stereobeeld. Door de jaren heen zijn er diverse varianten op deze opstelling bedacht, waar vaak met richten en afstanden, maar ook aantallen wordt gespeeld. Iets wat je zelf ook kan doen om het beste resultaat te krijgen naar gelang formaat orkest, band en de ruimte.
Hoewel deze opstelling ideaal is voor grootschalige geluidsbronnen zoals orkesten, is deze ook uitstekend geschikt voor het opnemen van drumsessies, koren of kleinere ensembles.
6. ORTF Stereo
Deze opstelling, vernoemd naar de Franse omroep waar deze werd uitgevonden, is ook weer een opvolger van de XY opstelling. Wederom een paar klein diapfragma cardioid mics waar de capsules op een afstand van 17cm en in een hoek van 110° wordt geplaatst. Het idee erachter was om het menselijk gehoor na te bootsen om een eerlijker stereobeeld te creëren. Het geeft ook een stuk wijder stereogeluid zonder het midden volledig op te offeren.
Deze opstelling is vandaag de dag nog zeer populair bij live opnames van grotere orkesten, bands en koortjes. Microfoon bouwers zoals Schoeps en Superlux hebben zelfs een kant en klare mic ontwikkeld, sneller plaatsen is er niet bij. Wat echter handiger (en goedkoper) is, is het aanschaffen van een stereobar. Dan kun je heel makkelijk flink experimenteren met de verschillende opstellingen, en opties zijn er plenty! Naast de XY en ORTF zijn er bijvoorbeeld ook nog de DIN (duitse instelling voor normering), Gerzon (naar Michael Gerzon) en zelfs onze eigen NOS variant! Genoeg voorbeelden om zelf ook eens te gaan zoeken naar wellicht de volgende revolutionaire opstelling waar je je naam op mag plakken! Het kan gek lopen in deze wereld.
Net zoals bij XY, heeft de ORTF en de meeste variaties het beste effect als deze dichtbij de geluidbron worden opgesteld.
BONUS. Binaural Stereo
Zoekend naar het beste stereobeeld kwam men er op een moment toch op het idee om werkelijk een menselijke gehoorgang na te bootsen. Dus pak een anatomisch correct model van een hoofd en zet er wat microfoons in en probeer zo een opname te maken exact zoals we feitelijk zelf zouden horen. ‘Bi’ voor 2 en ‘aural’ voor oor is in de ’50 ontdekt als middel om auditieve illusies op te wekken. Met wat zin, tijd en knutselkwaliteit zou je zelf zo’n opname model kunnen maken.
Kijk of je ergens een hoofd van bijvoorbeeld een paspop kan vinden, liefst eentje met een stel oorschelpen die niet echt lijken. Binnen die oren, waar je uiteraard normaal je gehoorgang zou zitten, maak je openingen waar vervolgens een stel microfoons in kunnen geplaatst. Hiervoor kies je voor een kleine omnidirectionele variant. Dit soort kleine mics noemen we Lavalier of dasspeld microfoon, je ziet ze bij musicals wel eens op iemand gezicht geplakt. Ook worden deze wel toegepast in de behuizing van gitaren of violen. In dit geval plakken we ze in een oor van onze poppekop. That’s it! Het stereo effect via deze methode is fantastisch! Maar met een nadeel, het is geweldig luisteren op een hoofdtelefoon, via grote speakers in een ruimte zal dit effect behoorlijk tegen gaan vallen omdat het geluid van zowel links en rechts ook in beide oren binnen gaat komen.
Deze techniek is dan ook ideaal voor meditatieve muziek of luisterboeken. Binaural Beats bijvoorbeeld heeft een medische/psychologische toepassing. Dit is eigenlijk een auditieve illusie die wordt waargenomen wanneer 2 iets verschillende geluidsfrequenties tegelijkertijd worden afgespeeld in elk oor. Door te spelen met verschillende frequenties kunnen deze een weldadig effect hebben op je gestel, daar zit een behoorlijk wetenschappelijk basis achter. Zoek er maar eens naar.
Om het allerbeste resultaat te krijgen is het de bedoeling om de vorm van de oren zo accuraat mogelijk te maken. Op youtube bijvoorbeeld zie je lui latex afgietsels maken van eigen oren. Als je pop echter al behoorlijk echt lijkt, scheelt dat wel weer knoeien. Als je deze techniek eigen wilt maken en er wellicht commercieel succes mee gaat krijgen, zou je een professionele Neumann KU100 kunnen aanschaffen.
